Οι πρόσφατες καταστροφές που έπληξαν την χώρα, είτε αυτή στο Μάτι με τα τόσα θύματα, είτε ο αποκλεισμός για τόσες ώρες στην Αττική οδό χιλιάδων οδηγών, λόγω του χιονιά, ακόμη και οι πλημμύρες και η τελευταία πυρκαγιά που έπληξαν και την Εύβοια, κατέδειξαν την απουσία ενός ολοκληρωμένου συστήματος αντιμετώπισης και διαχείρισης των φυσικών καταστροφών. Έλειπε τόσο το σχέδιο όσο και οι πιλοτικές εφαρμογές ποιος κάνει τι, πότε και γιατί σε περιπτώσεις καταστροφών ή απειλών.
Πολλά ακούστηκαν, κριτικές ένθεν και ένθεν, φωνές απελπισμένων, απώλειες ζωών, περιουσιών, αλλά ελάχιστες προτάσεις για μια θωρακισμένη, σύμφωνα με διεθνή πρότυπα και καλές πρακτικές, αντιμετώπιση και διαχείριση ανάλογων φαινομένων.
Επειδή, όταν ο θόρυβος καταλαγιάσει, θα βρεθούμε και πάλι στο ίδιο σημείο της αφετηρίας, θεώρησα σκόπιμο να επισημάνω κάποιες διεθνείς πρακτικές που ακολουθούνται και που συμβάλλουν στην αποτελεσματική διαχείρισή των κρίσεων. Το σύστημα εσωτερικού ελέγχου του Οργανισμού, δηλαδή αν τηρούνται ή όχι οι προδιαγραφές αντιμετώπισης είναι καθοριστικός στις περιπτώσεις αυτές και από αυτό ακριβώς το γεγονός ως διαπιστευμένος ελεγκτής που έχω ελέγξει ευρωπαϊκούς οργανισμούς αντλώ και την εμπειρία.
Ας δούμε αναλυτικά την περίπτωση ενός μεγάλου οργανισμού, όπως η ΑΤΤΙΚΗ ΟΔΟΣ με μεγάλο αριθμό απασχολουμένων, υψηλά ποσοστά προϋπολογισμού και πόρων που διαχειρίζεται και άλλα υλικοτεχνικά μέσα. Αν διέθετε ένα ολοκληρωμένο σύστημα εσωτερικού ελέγχου με ασφαλιστικές δικλίδες, η ΑΤΤΙΚΗ ΟΔΟΣ θα επέβαλλε την ανάγκη να είχε καταρτιστεί ένα ΣΧΕΔΙΟ ΣΥΝΕΧΟΥΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΣ αυτό που στην αγγλική ορολογία ονομάζουμε Business Continuity Plan. Υπήρχε ένα τέτοιο σχέδιο στην περίπτωση της Αττικής Οδού; Προφανώς όχι !
Αλλά και αυτό να υπήρχε, απαιτείται σύμφωνα με τα συστήματα εσωτερικού ελέγχου να συνοδεύεται με ένα Σχέδιο Καταστροφών, αυτό που ονομάζουν στην αγγλική Business Disaster Plan, που αποτελεί αναπόσπαστο συμπλήρωμα του Σχεδίου Συνεχούς Λειτουργίας. Στο δεύτερο αυτό σχέδιο εκπονούνται σύμφωνα με τα Διεθνή Πρότυπα και πρακτικές σενάρια, που ένα θα μπορούσε να ήταν η περίπτωση του αποκλεισμού της Αττικής Οδού λόγω χιονιά, άλλο λόγω πλημμυρών, άλλο λόγω φωτιάς, άλλο λόγω μποτιλιαρίσματος από σοβαρό ατύχημα πολλαπλών συγκρούσεων.
Τι απ΄ αυτά υπήρχε; Tίποτε ασφαλώς ! Ποιος τα αναζήτησε; ποια ελεγκτική αρχή τα έλεγξε; Ποιος εσωτερικός έλεγχος και σύστημα εσωτερικού ελέγχου τα είχε προβλέψει; Πότε έγιναν πιλοτικές εφαρμογές και test για το πώς, με ποιες διαδικασίες με ποιους και πως θα λειτουργήσουν στην πράξη ακολουθώντας ποια ISO Standards και standards ασφαλείας; Εκπαιδεύτηκαν τα στελέχη και αυτοί που έπρεπε να δράσουν με συντονισμένο τρόπο; Υπήρχαν τα μέσα αντιμετώπισης διαθέσιμα όταν χρειάζονταν; Eλέγχτηκε ποτέ αν υπάρχουν τα μέσα και οι υποδομές και η τεχνογνωσία για να αποφευχθεί η χαοτική κατάσταση που προέκυψε;
Επειδή τα ερωτήματα αυτά δεν πρέπει να παραμείνουν αναπάντητα και αυτό που προέχει είναι η αποτελεσματική αντιμετώπιση διαχείριση τους στο μέλλον, απαιτείται το πάθημα να γίνει μάθημα και να δράσουμε συντονισμένα στο μέλλον. Ο έλεγχος δεν αρκεί και μόνο να είναι οικονομικός διαχειριστικός θα πρέπει να είναι και έλεγχος του συστήματος διαχείρισης των κρίσεων των φορέων. Ενας τέτοιος έλεγχος εντάσσεται στο σύστημα εσωτερικού ελέγχου και των control standards, που έχουν υποχρέωση σύμφωνα με τον Νόμο, να διαθέτουν φορείς όπως η Αττική Οδός και των ασφαλιστικών δικλίδων που αυτό εμπεριέχει. Αποδείχτηκε, όμως πως κάτι τέτοιο απουσίαζε ολοσχερώς από την Αττική Οδό, οδηγώντας σε αυτό το αδιέξοδο.
Το ζήτημα δεν είναι να παρασχεθούν μόνο αποζημιώσεις σε αυτούς που αποκλείστηκαν, αλλά ουσιαστική διασφάλιση, ότι ποτέ στο μέλλον, για τέτοιου είδους ή και διαφορετικά συμβάντα θα συμβεί ένα τέτοιο γεγονός. Και επειδή αυτό δεν μπορούμε να το εγγυηθούμε, πρέπει με ασφαλιστικές δικλίδες να διασφαλίσουμε ότι ακόμη και εάν συμβεί θα υπάρξει αποτελεσματικός τρόπος διαχείρισής του. Η Αττική Οδός πρέπει ΑΜΕΣΑ να καταρτίσει σύμφωνα με τα Διεθνή Πρότυπα και ISO Standards, δύο ολοκληρωμένα σχέδια ένα Business Continuity Plan και ένα Σχέδιο Αντιμετώπισης Καταστροφών. Μέρος των δύο σχεδίων θα πρέπει να είναι η εκπαίδευση και πιλοτικές εφαρμογές ασκήσεων ετοιμότητας για να δοκιμαστεί αυτό στην πράξη, όπως και τα μέσα που θα χρησιμοποιηθούν καθώς και η χρονική και χωρική οριοθέτηση τους. Μόνο έτσι θα υπάρξει ετοιμότητα, συντονισμός, θα γνωρίζει τι κάνει, ποιος πότε, πως και γιατί και θα αναδειχθούν τα όποια κενά ή προβλήματα, προκειμένου ο μηχανισμός να είναι ετοιμοπόλεμος ανά πάσα στιγμή.
Την ίδια πρόβλεψη και διαχείριση θα πρέπει να κάνουν και όλοι οι Κεντρικοί και Περιφερειακοί φορείς του Δημοσίου, η Περιφέρεια, οι ΟΤΑ και οι αρμόδιες εμπλεκόμενες Υπηρεσίες. Όταν ο θόρυβος κοπάσει, τότε πρέπει να αρχίσει η ουσιαστική δουλειά για να μην ξαναβρούμε τα ίδια προβλήματα μπροστά μας και μάλιστα και σε χειρότερη εκδοχή version.
O Γιώργος Γεωργίου είναι Γενικός Διευθυντής Δημοσιονομικών Ελέγχων του Υπουργείου Οικονομικών.
Εχει θητεύσει σε Ευρωπαϊκούς Οργανισμούς στις Βρυξέλλες και έχει Διεθνή Ελεγκτική Διαπίστευση. Οι απόψεις που εκφράζει είναι προσωπικές και εδράζονται στην ελεγκτική του εμπειρία ελέγχοντας σχέδια ετοιμότητας ευρωπαϊκών οργανισμών ως προς την αντιμετώπιση καταστροφών.
