Η 4η Αυγούστου είναι η 216η ημέρα του έτους κατά το Γρηγοριανό ημερολόγιο και 217η σε δίσεκτα έτη. Είναι η ημέρα που ξεκίνησε η δικτατορία του Ιωάννη Μεταξά.
Στις 4 Αυγουστου 1859 γεννήθηκε ο Νορβηγός συγγραφέας Κνουτ Χάμσουν, απόλυτο must η «Πείνα» του. Μπορείτε να το διαβάσετε ακούγοντας Λούις Άρμστρονγκ, ο οποίος γεννήθηκε την ίδια μέρα το 1901.
Κι όταν το τελειώσετε, μπορείτε να συνεχίσετε με τον «Υπερ-Ατλαντικό», ένα από τα αριστουργήματα του πολύ ιδιαίτερου Πολωνού συγγραφέα Βίτολντ Γκομπρόβιτς, ο οποίος γεννήθηκε στις 4 Αυγουστου 1904.
Στις 4 Αυγούστου έχουν γίνει διάφορες μάχες και πολιτικά γεγονότα, όμως για μας το σημαντικότερο είναι η έναρξη της δικτατορίας του Ιωάννη Μεταξά, το 1936.
Η μεγάλη κουβέντα, που διαρκεί ως σήμερα με διάφορα εκατέρωθεν επιχειρήματα, είναι εάν ο Μεταξάς ήταν Φασίστας ή όχι. «Όχι», είπαμε και βέβαια το «όχι» της 28ης Οκτωβρίου που του χρεώθηκε προσωπικά, υπό μια έννοια ξέπλυνε το καθεστώς της 4ης Αυγούστου, ή τουλάχιστον προσπάθησε.
Πατρίς, θρησκεία, οικογένεια και ολίγον Στέμμα
Η γρήγορη απάντηση είναι ότι ο Μεταξάς ήταν Φασίστας. Το πρόβλημά του ήταν ότι στην Ελλάδα δεν ήταν δυνατό να εγκατασταθεί ένα κλασικό φασιστικό καθεστώς για πολλούς και διάφορους λόγους, όπως επί παραδείγματι ότι η χώρα βρισκόταν κάτω από τη βρετανική γεωπολιτική κυριαρχία και το Λονδίνο δεν ήθελε να μοιάζει με το μουσολινικό και το χιτλερικό καθεστώς κανένα από τα προστατευόμενα από τη Βρετανία.
Επίσης η Ελλάδα ήταν μια χώρα στην οποία η κοινωνία κινείτο πολιτικά με παραδοσιακό τρόπο, δηλαδή συντηρητικοί εναντίον φιλελευθέρων. Συνεπώς το καθεστώς του Μεταξά ήταν μια συντηρητική δικτατορία με φασίζουσες τάσεις, φασιστοειδή εξωτερικά στοιχεία και σύμβολα, αλλά δεν μπορεί να ταυτιστεί με τον Φασισμό, όχι πάντως όπως εκφραζόταν εκείνη την εποχή από τον Μουσολίνι και τον Χίτλερ.
Τέλος, ο Μεταξάς είχε από πάνω του το Παλάτι, γεγονός που του απαγόρευε να έχει τον ολοκληρωτικό έλεγχο. Έναν έλεγχο που ήθελε πολύ, γι αυτό και δέλυσε τις προηγούμενες ελληνικές φασιστικές οργανώσεις προκειμένου να δημιουργήσει από την αρχή ένα μαζικό φασιστικό κίνημα.
Πρόκειται για την ΕΟΝ, την Εθνική Οργάνωση Νεολαίας, η οποία ιδρύθηκε, στελεχώθηκε, οργανώθηκε και συμπεριφέρθηκε στη βάση των πιο σκληρών φασιστικών νεολαιίστικων οργανώσεων.
Το όραμα της ΕΟΝ ήταν ο Τρίτος Ελληνικός Πολιτισμός που θα ήταν χιλιόχρονος κι αν αυτό σας θυμίζει κάτι, σωστά σας το θυμίζει. Οι στολές, η εκπαίδευση της ΕΟΝ ήταν παραστρατιωτικές και το πρόσχημα για την κατεπείγουσα δημιουργία της ήταν η ανάγκη προάσπισης του ελληνικού πολιτισμού απέναντι στην κομμουνιστική επιθετικότητα που μόλις είχε εκδηλωθεί στην Ισπανία.
Ο Μεταξάς, άθελά του οδήγησε στην εξύψωση του εθνικού φρονήματος, με το οποίο πήγε η Ελλάδα στον πόλεμο με τη Φασιστική Ιταλία. Ταυτόχρονα, όμως, συνέθλιψε τη βενιζελική φιλελεύθερη παράταξη, διαλύοντας το βασικό παράγοντα μετριοπάθειας στη χώρα.
Και κάπως έτσι βρήκε τη χώρα ο πόλεμος.
Ο τότε πρέσβης της Ιταλίας στην Αθήνα, Εμανουέλε Γκράτσι, έραψε ότι ο Μεταξάς «ήθελε πάση θυσία να αποφύγει τον πόλεμο με την Ιταλία, την οποία εφοβείτο πάρα πολύ».
Δεν είναι βέβαιο ότι όντως φοβόταν, καθώς ποντάριζε πολύ σε δύο πράγματα: Την υποστήριξη της Αγγλίας και την πεποίθησή του ότι η Βρετανία θα κέρδιζε και αυτόν τον πόλεμο.
Σύφωνα με πηγές και αρχεία της εποχής, ο ίδιος δεν πίστευε ότι θα έφτανε σε πόλεμο με την Ιταλία και γι αυτό δεν υπήρχε κάποιο σαφές επιχειρησιακό σχέδιο στα βόρεια της χώρας. Ο Μεταξάς αυτό που ήθελε στην πραγματικότητα φαίνεται ότι ήταν η ουδετερότητα της Ελλάδας. Τα σχέδια αυτά τού τα χάλασε ο Μουσολίνι…
Γιατί είπε «όχι»; Διότι πολύ απλά δεν μπορούσε να κάνει αλλιώς.
Ο μύθος του «φιλολαϊκού» καθεστώτος
Ένας από τους δημοφιλέστερους μύθους σχετικά με την δικτατορία της 4ης Αυγούστου είναι εκείνος περί της θέσπισης κράτους πρόνοιας, ο οποίος εμπλουτίζεται με ισχυρισμούς περί θέσπισης 8ωρου και της κυριακάτικης αργίας. Όλα αυτά, όμως, είχαν θεσπιστεί νομοθετικά από την περίοδο της διακυβέρνησης του Βενιζέλου.
Ο Μεταξάς όντως έβαλε σε λειτουργία -αν και περιορισμένη- το ΙΚΑ, το οποίο όμως είχε δημιουργηθεί πριν έλθει στην εξουσία. Κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησής του, οι αριθμοί ευημερούσαν, οι άνθρωποι όμως όχι. Με ιδιαίτερη «αδυναμία» στην πλουτοκρατία της εποχής, ο Μεταξάς έχτισε ένα κλασικό αντιλαϊκό και διεφθαρμένο καθεστώς, στο οποίο θεωρητικά δεν υπήρχε ανεργία, όλοι περνούσαν καλά και κανείς δεν διαμαρτυρόταν. Πώς να διαμαρτυρηθεί εξάλλου;
Το καθεστώς της 4ης Αυγούστου, με τις ανατιχιαστικές του φιέστες, τις κενές περιεχομένου θριαμβολογίες και την καταπίεση κάθε αντίστασης και αντίδρασης, θυμίζει πολύ περισσότερο τη χούντα των συνταγματαρχών, παρά τα πανίσχυρα φασιστικά καθεστώτα του Χίτλερ και του Μουσολίνι, ή ακόμη και του Φράνκο, τον οποίον εθαύμαζε.
Ένα καθεστώς που δεν κατάφερε να γίνει ούτε Φασιστικό -όπως θα ήθελε- ούτε τίποτα. Μια δικτατορία, ήταν, που έβαλε τα θεμέλια για τον εμφύλιο. Κι αυτή είναι ίσως η μεγαλύτερη παρακαταθήκη του Μεταξά, πολύ μεγαλύτερη από ένα βεβιασμένο «όχι».
Η 4η Αυγούστου στην Iστορία
1901, ΗΠΑ. Γεννιέται στη Νέα Ορλεάνη ο τρομπετίστας και τραγουδιστής της τζαζ Λούις Άρμστρονγκ, ένας από τους σημαντικότερους μουσικούς του 20ου αιώνα.
1936, Γερμανία. Οι τρεις νικήτριες του αγωνίσματος του δίσκου γυναικών, στο βάθρο για την απονομή. Οι δύο πρώτες -Γερμανίδες- χαιρετούν ναζιστικά. Η τρίτη είναι Πολωνή. Τρία χρόνια αργότερα, η Γερμανία θα εισβάλει στην Πολωνία, ξεκινώντας ουσιαστικά τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο.
1936, Ελλάδα. Ο Ιωάννης Μεταξάς επιβάλλει τη δικτατορία που θα μείνει στην ιστορία ως «το καθεστώς της 4ης Αυγούστου».
1942, ΕΣΣΔ. Γερμανικά στρατεύματα στους δρόμους της Σεβαστούπολης, στην Ουκρανία. Η πόλη πολιορκήθηκε για πολλές μέρες και παρά την ηρωική αντίσταση των σοβιετικών στρατευμάτων, έπεσε στις 4 Αυγούστου.
1948, Μ. Βρετανία. Η Ολυμπιακή φλόγα ανάβει ξανά, στο στάδιο Γουέμπλεϊ του Λονδίνου, μετά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.
1959, ΕΣΣΔ. Μια ζεστή καλοκαιρινή μέρα, σε παραλία της Γιάλτας, στην Κριμαία…
1961, Μ. Βρετανία. Ο Φρανκ Σινάτρα και ο Ντιν Μάρτιν φτάνουν στο Λονδίνο από το Λος Άντζελες.
1965, ΗΠΑ. Ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ μιλάει σε συγκεντρωμένο πλήθος στο κολλέγιο Ζιράρ στη Φιλαδέλφεια. Το συγκεκριμένο σχολείο δέχεται μόνο λευκούς σπουδαστές και ο Κινγκ αποκαλεί τον τοίχο που το περιβάλλει «τοίχο του κακού», ζητώντας να αρθούν οι περιορισμοί για τους μαύρους μαθητές.
1967, ΗΠΑ. Ο Τζορτζ Χάρισον με το βιρτουόζο του σιτάρ Ραβί Σανκάρ, στο Λος Άντζελες. Ο Χάρισον διδάσκεται από τον Σανκάρ πώς να παίζει το πολύ ιδιαίτερο αυτό όργανο.
1974, ΗΠΑ. Ο Τζέραλντ Φορντ στην Ουάσινγκτον κατά τη διάρκεια της ορκωμοσίας του ως ο 38ος Πρόεδρος των ΗΠΑ.
1984, ΗΠΑ. Ο Καρλ Λιούις μετά τον τερματισμό του στην πρώτη θέση, στην κούρσα των 100 μέτρων στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Λος Άντζελες.
1988, Κίνα. Η κυβέρνηση της Κίνας χαλαρώνει την πολιτική του ενός παιδιού ανά οικογένεια, επιτρέποντας στα ζευγάρια να κάνουν και δεύτερο παιδί, εάν το πρώτο ήταν κορίτσι.
1991, Κουβέιτ. Ένα χρόνο μετά την Ιρακινή επιδρομή στο Κουβέιτ, περισσότερες από 500 πετρελαιοπηγές εξακολουθουν να φλέγονται. Ο ιρακινός στρατός αποσύρθηκε έξι μήνες μετά την επιδρομή, βάζοντας φωτιά στις περισσότερες πετρελαιοπηγές του κρατιδίο
