Ο καταναλωτισμός που χαρακτηρίζει την σύγχρονη εποχή, έχει προκάλεσε αλλαγές στις διατροφικές συνήθειες με σημαντικές συνέπειες στην υγεία και την αισθητική του σύγχρονου ανθρώπου. Μια από τις συνέπειες είναι η παχυσαρκία η οποία έχει πάρει ανησυχητικές διαστάσεις και ταλαιπωρεί μεγάλο μέρος του πληθυσμού. Η παχυσαρκία είναι μια κατάσταση κατά την οποία το σωματικό βάρος είναι αυξημένο κατά 10% και άνω, από το ενδεδειγμένο, ενώ η αύξηση αυτή οφείλεται στην εναπόθεση λίπους στους ιστούς. Είναι μια κατάσταση αρκετά επιβαρυντική για τα ζωτικά όργανα του οργανισμού και σχετίζεται με αρκετά προβλήματα υγείας που θα πρέπει να αντιμετωπιστούν άμεσα.
Ένας απλός δείκτης εύχρηστος από όλους, που βοηθά στην αξιολόγηση του σωματικού βάρους και αν υπάρχει παχυσαρκία ή τάση προς παχυσαρκία είναι ο Δείκτης Μάζας Σώματος (BMI Body mass index) ο οποίος αντιστοιχεί στο πηλίκο του βάρους προς το τετράγωνο του ύψους: ΔΜΣ=Β(κιλά) / Υ2 (μέτρα) και αναλόγως της τιμής προκύπτει ένα από τα παρακάτω συμπεράσματα:
ΔΜΣ < 20 ΥΠΟΘΡΕΨΙΑ
ΔΜΣ 20-25 ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΟΣ
ΔΜΣ 26-30 Α΄ ΒΑΘΜΟΣ ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑΣ
ΔΜΣ 31-40 Β΄ ΒΑΘΜΟΣ ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑΣ
ΔΜΣ 41 > Γ΄ ΒΑΘΜΟΣ ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑΣ
Να σημειωθεί όμως ότι υπάρχουν περιπτώσεις που ο ΔΜΣ είναι υψηλότερος του φυσιολογικού χωρίς το άτομο να είναι παχύσαρκο όπως ένας αθλητής που έχει αυξήσει το βάρος λόγω αύξησης της μυϊκής μάζας. Ανάλογα με το αποτέλεσμα του ΔΜΣ αλλά κυρίως άλλων πιο ειδικών μετρήσεων (πχ. σωματικού λίπους) εξαρτάται αν θα πρέπει να ακολουθηθεί ένα πρόγραμμα αδυνατίσματος.
Το αδυνάτισμα είναι μια διαδικασία σταδιακής μείωσης του βάρους με βιολογικό και ψυχολογικό τρόπο και με τελικό στόχο την οριστική διατήρηση του σε υγιή επίπεδα. Όπως γίνεται κατανοητό οποιαδήποτε μεταβολή που δεν διατηρεί το βάρος μακροχρόνια δεν είναι τίποτα άλλο παρά μία προσωρινή απώλεια βάρους. Το αδυνάτισμα είναι σαφώς μια διαδικασία η οποία για τους περισσότερους είναι δύσκολη γατί απαιτεί θυσίες και στερεί την απόλαυση του φαγητού που για κάποιους είναι ακαταμάχητη. Εδώ μπαίνει το δίλλημα τι είναι προτιμότερο να στερηθεί μερικές απολαύσεις του φαγητού ή να στερηθεί την απόλαυση ενός ωραίου και υγιούς σώματος;
Το αδυνάτισμα αποτελείται από 4 φάσεις που θα πρέπει να γίνουν κατανοητές ώστε να γίνει η προσπάθεια με την μεγαλύτερη δυνατή επιτυχία.
Η ψυχολογική προετοιμασία της…απόφασης
Είναι η πρώτη φάση κατά την οποία θα παρθεί η απόφαση να ελαττώσει το βάρος και να βελτιώσει το σώμα. Το άτομο πρέπει να βρει την θέληση και την αποφασιστικότητα για να ξεκινήσει την διαδικασία.
Η θέληση του ατόμου θα πρέπει να είναι ισχυρή και απαιτείται να έχει ξεκαθαρίσει με τον εαυτό του ότι θα κάνει θυσίες και θα αγωνιστεί μέχρι τέλους για το στόχο του που θα οριοθετήσει. Η απόφαση που καλείται να πάρει επηρεάζεται από το κίνητρο το οποίο θα πρέπει να είναι κάτι ουσιαστικό και την λογική επεξεργασία που κάνει για να το πετύχει. Ένα λάθος κίνητρο ή μια βιαστική απόφαση χωρίς λογική βάση μπορεί να οδηγήσει σε αποτυχία το όλο εγχείρημα. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα ενός ανούσιου κινήτρου είναι: «…σε 2 μήνες έχω ένα γάμο ή μια εκδήλωση και πρέπει να χάσω κιλά….».Ένα τέτοιο επιφανειακό κίνητρο θα οδηγήσει σε μια διαδικασία αγχωτική και βιαστική, η θέληση του ατόμου θα εξαντληθεί γρήγορα και θα εξαφανιστεί τελείως αμέσως μετά το πέρας της εκδήλωσης που έβαλε ως στόχο. Είναι σίγουρο ότι δεν θα έχει πετύχει τον στόχο του γιατί το άγχος αυτό καθαυτό θα λειτουργεί ανασταλτικά (πχ.υπερφαγίες, εγκατάλειψη της δίαιτας κ.α.) και φυσικά δεν θα έχει καταλάβει αυτά που πρέπει ώστε να πετύχει μακροπρόθεσμα την διατήρηση της όποιας απώλειας βάρους.
Ένα παράδειγμα μιας λανθασμένης και χωρίς λογική επεξεργατο «…να ξεκινήσω ένα πρόγραμμα και αν δω ότι χάνω τότε θα συνεχίσω…».Ήδη η προσπάθεια έχει αποτύχει και έχει ήδη φθάσει στο τέλος της πριν καν ξεκινήσει! Αυτό ακριβώς είναι το παραθυράκι της εγκατάλειψης στην πρώτη δυσκολία.
Ο οργανισμός όσο προσεκτική και επιστημονική να είναι η δίαιτα δεν παύει να είναι ένας απρόβλεπτος και πολύπλοκος μηχανισμός. Είναι βέβαιο πως θα υπάρξουν ημέρες και πιθανόν και εβδομάδες που θα υπάρχει αρνητικό αποτέλεσμα στην απώλεια βάρους. Αυτό όμως απαιτεί παραπάνω προσπάθεια και όχι να είναι το άλλοθι για την εγκατάλειψη.
Είναι σαφές ότι δεν πρέπει το άτομο να περιμένει τα αποτελέσματα του αδυνατίσματος για να έχει καλή ψυχολογία αλλά αντιστρόφως να φτιάξει την ψυχολογία του για να ξεκινήσει μιας και το αδυνάτισμα είναι μια διαδικασία επίπονη.
Πρέπει να βρει τα κίνητρα εκείνα που θα τον κρατούν με αποφασιστικότητα στην διαδικασία. Το κίνητρο μιας ζωής με ομορφιά και υγεία αλλά και το κίνητρο που βάζουν οι γυναίκες για μια μελλοντική εγκυμοσύνη είναι τα πιο σπουδαία που θα μπορούσαν να δώσουν την ώθηση. Πρέπει να αποφεύγονται κίνητρα όπως “με πιέζουν οι άλλοι για να αδυνατίσω…ή δεν μου μπαίνουν τα ρούχα μου…” είναι ασήμαντα, δεν έχουν κάποια πνευματική θεώρηση και εξαντλούνται αμέσως.
Η κατανόηση του προβλήματος και η οριοθέτηση του στόχου
Στην δεύτερη φάση, το άτομο που ήδη έχει πάρει την απόφαση να προχωρήσει σε αδυνάτισμα και με την κατάλληλη ψυχολογία, πρέπει να κατανοήσει τι είναι αυτό που αντιμετωπίζει και πως έφτασε μέχρι εδώ.
Είναι πολύ σημαντικό να έχει ξεκάθαρη εικόνα των κακών συνηθειών, συμπεριφορών και αποφάσεων που το οδήγησαν στην παχυσαρκία. Δεν είναι απαραίτητο όλες αυτές τις παρεκκλίσεις να τις ενοχοποιήσει μέσα του αλλά θα πρέπει να τις αξιολογήσει και να τις τακτοποιήσει, με την αξία που θα πρέπει, στην συνείδηση του. Πρέπει να κατανοήσει γιατί ακριβώς πρέπει να κάνει την διαδικασία, να υπολογιστεί με σαφήνεια το μέγεθος της εφικτής απώλειας βάρους και του λίπους και να οριοθετηθεί ρεαλιστικά ο στόχος. Οι υπερβολές στην οριοθέτηση του στόχου μόνο κακό μπορούν να κάνουν και φυσικά δεν ικανοποιούν τίποτα άλλο παρά την ματαιοδοξία του ατόμου αλλά και του επαγγελματία υγείας.
Η επιλογή της σωστής διαδικασίας αδυνατίσματος
Είναι η πιο σημαντική φάση καθώς επιλέγεται και σχεδιάζεται το πρόγραμμα – διαδικασία αδυνατίσματος. Το πρόγραμμα που θα ακολουθηθεί θα πρέπει να στηρίζεται σε επιστημονικές, ηθικές και ρεαλιστικές αξίες. Ο οργανισμός έχει κάποιους κανόνες που δεν πρέπει να καταπατώνται. Η απώλεια βάρους πρέπει να γίνεται με την μείωση του λιπώδη ιστού και μικρών ποσοτήτων νερού εάν και εφόσον αυτά ξεπερνούν τα φυσιολογικά όρια.
Ανάλογα με την φυσική δραστηριότητα και σε υγιή άτομα, ο οργανισμός έχει συγκεκριμένες δυνατότητες καύσης του λίπους. Στις γυναίκες οι καύσεις λίπους είναι 2 έως 3 κιλά και στους άνδρες 3 έως 4 κιλά το μήνα. Η απόδοση μπορεί να αυξηθεί μόνο με αύξηση της δραστηριότητας και μπορεί να αυξήσει τον ρυθμό απώλειας κατά 1 κιλό το μήνα. Άρα το συμπέρασμα που βγαίνει αν γίνει ένας συνδυασμός πολλών παραγόντων, είναι ότι οι γυναίκες μπορούν να χάσουν 2-4 κιλά τον μήνα και οι άντρες αντίστοιχα 3-5 κιλά.
Δεν αποκλείεται να χαθούν και περισσότερα αλλά είναι σπάνιο και θα οφείλεται στις δυνατότητες του ενός ισχυρότερου μεταβολισμού που όμως δεν τον έχουν όλοι. Φυσικά η θέληση και η επιδίωξη του ατόμου για μεγαλύτερη απώλεια είναι θεμιτή αλλά δεν είναι εφικτό αλλά και να μπορούσε να γίνει η απώλεια θα γινόταν από μέρη του σώματος που δεν πρέπει. Για να γίνει κατανοητό ας υποτεθεί ότι μια γυναίκα έχασε 8 κιλά στον μήνα, η απώλεια λίπους θα είναι και πάλι 2 με 4 κιλά (όπως αναφέρεται παραπάνω) και τα υπόλοιπα 4κιλά θα είναι απώλεια υγρών και μυϊκού ιστού. Η απώλεια δεν είναι δυνατό να διατηρηθεί αφού ο οργανισμός θα προσπαθήσει να αναπληρώσει επειγόντως την αφύσικη απώλεια του νερού. Άρα πρέπει να εγκαταλειφθούν αυτές οι σκέψεις και τα άτομα να κατανοήσουν ότι αδυνατίζουν με τους ανωτέρω φυσικούς ρυθμούς. Αυτοί οι ρυθμοί καθορίζουν την διάρκεια της διαδικασίας απώλειας βάρους μέχρι τον τελικό στόχο. Να σημειωθεί ότι δεν ισχύουν σε περιπτώσεις παθολογικών καταστάσεων και ορμονικών διαταραχών.
Η επιλογή του προγράμματος αδυνατίσματος απαιτείται να σχεδιαστεί με τέτοιον τρόπο ώστε να παρέχει τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά ημερησίως και δεν πρέπει να χαμηλώσει υπερβολικά το ύψος των θερμίδων που θα καταναλώνονται ημερησίως. Τα αυστηρότερα προγράμματα δεν μπορούν να δώσουν επαρκώς τα θρεπτικά συστατικά και έτσι οδηγούν σε δυσλειτουργία τον οργανισμό ή στην χειρότερη περίπτωση σε εμφάνιση προβλημάτων υγείας.
Υπάρχουν πολλές ακραίες μορφές δίαιτας όπως πχ οι χημικές δίαιτες, δίαιτες χωρίς υδατάνθρακες, δίαιτες με σκευάσματα που αντικαθιστούν τα γεύματα κτλ.που θα πρέπει να γίνονται με προσοχή ή να αποφεύγονται γιατί μπορεί να επηρεάσουν αρνητικά την υγεία του οργανισμού.
Το σωστό διαιτολόγιο θα πρέπει να περιλαμβάνει επαρκή ποσότητα πρωτεϊνών, χαμηλή ποσότητα μη χρήσιμων λιπαρών, την απαραίτητη μορφή υδατανθράκων ,τις βιταμίνες και τα μέταλλα που χρειάζεται ο οργανισμός επί καθημερινής βάσεως. Για αυτό πρέπει το διαιτολόγιο να βασίζεται σε φυσικό τρόπο και να καταναλώνονται όλα τα τρόφιμα σε μικρή ποσότητα και σε κατάλληλους συνδυασμούς.
Η διατήρηση του αποτελέσματος και η αλλαγή της διατροφικής συμπεριφοράς
Είναι η τελευταία φάση του αδυνατίσματος και καλείται συντήρηση. Το άτομο μετά από πολύ κόπο κατάφερε να χάσει κιλά και θα πρέπει να διατηρήσει αυτό το αποτέλεσμα. Αυτό θα το πετύχει με την εφαρμογή ενός προγράμματος σωστής διατροφής με υψηλότερο επίπεδο θερμίδων από την δίαιτα και με την αλλαγή που έχει γίνει στην συμπεριφορά και τον τρόπο σκέψης μέσα από την “εκπαίδευση” της διαδικασίας και στηρίζεται στην σκέψη «..αφού πάχυνα μια φορά μπορεί να ξαναγίνει και για αυτό θα κάνω τρόπο ζωής την σωστή και υγιεινή διατροφή..».
Ένα σφάλμα που γίνεται είναι ότι πολλοί δεν κάνουν συντήρηση και επανέρχονται στην πρότερη διατροφική συμπεριφορά ή προσπαθούν να συντηρηθούν με την δίαιτα που έκαναν, δηλαδή με χαμηλότερες θερμίδες από αυτές που χρειάζονται ή ακόμα χειρότερα με το να τρώνε ελάχιστα. Αυτό πρέπει να αποφεύγεται γιατί ο οργανισμός μακροπρόθεσμα συνηθίζει τις χαμηλές θερμίδες και έτσι μειώνεται η απόδοση του μεταβολισμού, ενώ σε σύντομο χρονικό διάστημα θα δημιουργηθούν ελλείμματα σε θρεπτικά συστατικά με συνέπειες στην υγεία.
Η σωστή συντήρηση γίνεται όταν πρώτα από όλα έχει εκτιμήσει το άτομο την προσπάθεια που έκανε και δεν θέλει να καταστρέψει ότι πέτυχε. Για αυτό και θα επιλέξει να ζει με ένα τρόπο διατροφικής συμπεριφοράς που θα μοιάζει όχι με αυτόν που το πάχυνε αλλά με αυτόν που τον αδυνάτισε. Η ικανοποίηση που δημιουργεί η επίτευξη ενός ωραίου και υγιούς σώματος είναι ασύγκριτη με τις απολαύσεις του φαγητού και αξίζει κάποιες από αυτές τις απολαύσεις να τις εγκαταλείψουμε ή να τις περιορίσουμε.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Παπανικολάου Γ.(1997) “Σύγχρονη Διατροφή και Διαιτολογία” 4η Έκδοση
Παυλου Κ.(1992) “Διατροφή-Φυσιολογία-Αθληση”
Χασαπίδου Μ.(1996) “Διατροφή και Κύκλος Ζωής ΙΙ” ΤΕΙ-Θεσ/νίκης
Αγγελικάκης Γ.(1995) “Ισοζύγιο Ενέργειας και έλεγχος βάρους”ΤΕΙ-Θεσ/νίκης.
Ζουμπανέας Ε. Γεωργιάδης Μ. Τσολακάκη Θ. “Κρίσιμες ψυχολογικές παράμετροι που σχετίζονται με την αποτελεσματικότητα εφαρμογής ενός προγράμματος δίαιτας με στόχο την απώλεια βάρους”. Πρακτικά 4ου Μακεδονικού συνεδρίου Διατροφής και Διατολογίας, Θεσ/νίκη 1999.
του Αντώνη Γυφτονικολού Διαιτολόγου-Διατροφολόγου
dietiva.gr
