Παναγιώτα Κολλέρη
Εκδόσεις Οσελότος
«Το μαγικό αδράχτι» της Παναγιώτας Κολλέρη αποτέλεσε για μένα ένα βιβλίο έκπληξη. Ένα βιβλίο, που, αν δεν διάβαζα ποιος το είχε γράψει, θα νόμιζα ότι ανήκει στην καταγεγραμμένη προφορική λογοτεχνία του μεσαίωνα. Και θα εξηγήσω παρακάτω τι εννοώ.
Μια καλόκαρδη κοπέλα, εγκλωβισμένη κάτω από την εξουσία της κακιάς μητριάς, αποκτά ένα μαγικό αδράχτι. Ένα αδράχτι που μπορεί να αλλάξει τη ζωή της προς το καλύτερο και να την κάνει βασίλισσα. Θα μπορέσει ωστόσο να ξεφύγει από τις ραδιουργίες της μητριάς και της κόρης της; Θα μπορέσει να δικαιωθεί για την καλοσύνη και τον κόπο της; Τι ρόλο θα διαδραματίσει το μαγικό αδράχτι στην εξέλιξη της υπόθεσης;
«Το μαγικό αδράχτι» πληροί όλες τις προϋποθέσεις για να θεωρείται κλασικό παραμύθι, κανόνες που επισήμανε ο γνωστός Αμερικανός λαογράφος Stith Τhompson. Τηρείται στο έπακρο η ανωνυμία των ηρώων, υπάρχει το στοιχείο της «τριπλής επανάληψης» (δημιουργία όγκου), υφίσταται, στο τέλος, η υπερίσχυση του καλού και αδυνάτου, η πλοκή είναι απλή, πρωταγωνιστεί η μάχη αντίθετων χαρακτήρων (καλού – κακού) και πολλά άλλα που θα χρειαζόμασταν πολλές σελίδες για να αναλύσουμε. Επίσης θα λέγαμε ότι το συγκεκριμένο παραμύθι αποτελεί υπότυπο* παραμυθιών, όπως η Σταχτοπούτα, καθώς διαθέτει παρόμοια δομή: αδικημένη ηρωίδα, μαγική βοήθεια, αποκάλυψη της ταυτότητας της αδικημένης νέας, γάμος με τον γιο του Βασιλιά (Aarne-Thompson). Υπαρκτό είναι και το γνωστό μοτίβο της κακιάς μητριάς, που επίσης επιβουλεύεται την ηρωίδα, το οποίο συναντάμε και στην Χιονάτη. Δηλαδή, από έναν γνωστό παραμυθιακό τύπο (αρχικό σχέδιο) γεννιούνται ανά τον κόσμο διάφορες παραλλαγές και πρέπει να νιώθουμε ιδιαίτερα χαρούμενοι που ακόμα και στις μέρες μας υπάρχουν συγγραφείς που προσπαθούν με πιστότητα να διατηρήσουν αυτά τα διαχρονικά στοιχεία.
Κι επειδή το παλιό κλασικό παραμύθι, ως γνήσιο τέκνο της προφορικής παράδοσης, ήταν στην αρχική του μορφή μόνο ψυχαγωγικό και όχι διδακτικό, εδώ πρέπει να ξεκαθαρίσουμε τα πράγματα. Σαφώς και η ηρωίδα της Παναγιώτας Κολλέρη δεν είναι το ιδανικό πρότυπο για τους νέους. Δέχεται αδιαμαρτύρητα την αδικία, επιτάσσει μονάχα την καλοσύνη της, ανέχεται και υπομένει παθητικά μια άσχημη, για εκείνη, κατάσταση. Δυστυχώς, πρέπει να έρθει η μαγική λύση του αδραχτιού για να την βγάλει από την στασιμότητα. Ο δε πατέρας της είναι σκιά του εαυτού του, εθελοτυφλεί σε όσα γίνονται μέσα στο σπίτι του, γίνεται έρμαιο της κακιάς συζύγου του και φυσικά δεν υπερασπίζεται σε καμία περίπτωση την κόρη του. Όσον αφορά λοιπόν «Το μαγικό αδράχτι» , η πιστή εφαρμογή των κανόνων του παραμυθιού, ως λογοτεχνικό είδος, εμένα προσωπικά με πείθει ότι η συγγραφέας ήξερε ακριβώς τι δημιουργούσε και σε τι δρόμους οδηγούσε την ιστορία της. Ήθελε να πλάσει ένα δικό της παραμύθι, ανάλογο με εκείνα που μας έλεγαν οι γιαγιάδες μας δίπλα στο τζάκι, μέσα από την διαδικασία της απομνημόνευσης. Πράγματι, εκείνα τα χρόνια, που ως παιδιά ακούγαμε παραμύθια, δεν μαθαίναμε πώς να βουρτσίζουμε τα δόντια μας ή πώς να στρώνουμε το κρεβάτι μας. Παρά μέσα από την αφήγηση των κλασικών παραμυθιών και μέσα από συμβολισμούς ή έμμεσα μηνύματα, αποκομίζαμε χρήσιμες “οδηγίες”. Στο «μαγικό αδράχτι», για παράδειγμα, τονίζεται η σημασία της φιλοξενίας, της καλοσύνης, της τιμιότητας, της εργατικότητας, της υπομονής και της συγχώρεσης. Η ομορφιά της φύσης αναδεικνύεται μέσα από την θεματολογία των πανωφοριών που ράβονται για το βασιλόπουλο, ενώ η βαρύτητα της ευφυΐας επισημαίνεται μέσα από τα λόγια της ίδιας της καλοσυνάτης ηρωίδας, καθώς στο τέλος τολμάει να πει στον βασιλιά πως, αν ο γιος του είναι πραγματικά έξυπνος, δεν πρέπει να βασίσει το μέλλον του σε αστραφτερά ρούχα και σε άλλα υλικά αγαθά.
Αυτό το παραμύθι ωστόσο συνοδεύεται κι από μια έκπληξη. Ο αναγνώστης μπορεί να το απολαύσει και σε ένα υπέροχο ηχητικό αρχείο, σε μουσική – τραγούδι και αφήγηση του Θανάση Βούτσα. Με όμορφες και καλοδουλεμένες μελωδίες και φυσικά με μια έξοχη ερμηνεία. Την εικονογράφηση έκανε ο Νίκος Βλάχος, με απλές και επίπεδες χρωματικές γραμμές, χωρίς περιττά γεμίσματα και ιδιαίτερο σκηνικό βάθος. Ακριβώς όπως έπρεπε, ώστε να μην υπερισχύει η εικόνα έναντι του κειμένου. Ας μην ξεχνούμε ότι τα κλασικά παραμύθια δεν είχαν εικονογράφηση, αλλά πρωταγωνιστούσε η αφηγηματική ικανότητα, ο αυτοσχεδιασμός του “παραμυθά” και η αλληλεπίδραση ανάμεσα σ’ εκείνον και το παιδικό του κοινό.
Συνοψίζοντας, «Το μαγικό αδράχτι» αποτέλεσε για μένα μια αυθεντική και γλυκιά υπενθύμιση των παιδικών μου χρόνων. Μια απόδειξη ότι οι Έλληνες παραμυθάδες ζουν και βασιλεύουν.
Αλέξανδρος Ακριτίδης, συγγραφέας
*υπότυποι ή οικότυποι : Σύμφωνα με τον καθηγητή Ευάγγελο Αυδίκο, οι υπότυποι ή οικότυποι, είναι με απλά λόγια, οι “εκδοχές” ενός παγκόσμιου παραμυθιακού τύπου, οι οποίες διαμορφώνονται σε διάφορες περιοχές. Αυτές οι “εκδοχές” «έχουν παρεκκλίνοντα γνωρίσματα, έτσι που να αποκτούν μια ιδιαίτερη φυσιογνωμία».
