ΤΑΚΤΙΚΕΣ ΑΝΑΚΡΙΣΗΣ – ΕΓΚΛΗΜΑΤΟΛΟΓΙΚΗ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ – ΑΝΙΧΝΕΥΣΗ ΨΕΥΔΟΥΣ

1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Τα είδη της ανάκρισης διακρίνονται σε: α) Αστυνομική Ανάκριση ή Προκαταρκτική Εξέταση, β) Προανάκριση και γ) Κύρια Ανάκριση. 

1. Ο όρος «ανάκριση» αναλύεται σε μια κοπιώδη σειρά πράξεων – ενεργειών που κατευθύνονται στη συγκέντρωση στοιχείων – ενδείξεων – πειστηρίων, από τα οποία μπορεί να θεμελιωθεί η απόδειξη της ενοχής ατόμου ή ατόμων που κατηγορούνται για τη διενέργεια αξιόποινων πράξεων καθώς και την ανάδειξη των αληθινών και πραγματικών περιστατικών, βάση των οποίων μπορεί να εξιχνιαστεί μια υπόθεση.
2. Η ανακριτική διαδικασία, την οποία ασκούν τα κρατικά όργανα, διενεργείται πάντα με γνώμονα την προστασία του κατηγορουμένου και την άσκηση των δικαιωμάτων του, που προβλέπονται από την Ποινική Δικονομία.

Οι διατάξεις του Ποινικού Δικονομικού Δικαίου καθορίζουν τα έσχατα όρια δράσης των κρατικών οργάνων που διενεργούν ανακριτικές πράξεις και απαγορεύουν οποιαδήποτε ενέργειά τους που προσβάλλει και καταπατά τα ανθρώπινα δικαιώματα των κατηγορουμένων.

Η παρούσα τοποθέτηση δεν αναλύει αυτή καθαυτή την ανακριτική διαδικασία που στηρίζεται στις διατάξεις του Ποινικού και Δικονομικού Δικαίου αλλά παραθέτει πρακτικές της ανάκρισης – συνέντευξης κάποιου υπόπτου – κατηγορουμένου για την απόσπαση πληροφοριών που θα βοηθήσουν στην εξιχνίαση μιας υπόθεσης και όχι υποχρεωτικά για να ενοχοποιήσουν τον ανακρινόμενο, πλην των περιπτώσεων κατά τις οποίες ο ανακρινόμενος έχει συλληφθεί επ’ αυτοφώρω (εν τω πράττεσθαι).

2. ΣΤΑΣΗ ΚΑΙ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΑΝΑΚΡΙΤΗ
3. Η συμπεριφορά του ανακριτή καθώς και η διαχείριση της ψυχολογίας του ανακρινόμενου από τον ανακριτή, διαφέρει κατά περίπτωση αφού θα πρέπει να συνεκτιμηθούν τα παρακάτω σημαντικά στοιχεία:

α. Από τη σοβαρότητα και τη φύση της αξιόποινης πράξης (πλημμεληματική – κακουργηματική).

β. Από τους ψυχοβιολογικούς παράγοντες που διακρίνουν τον ανακρινόμενο (ψυχική διάθεση – ψυχική υγεία – αυτοπεποίθηση – αντίληψη – μνήμη).

γ. Από ορισμένες ιδιότητες ή καταστάσεις του υποκειμένου, οι οποίες καθορίζουν την προσωπική του θέση απέναντι σε κρίσιμα γεγονότα και επηρεάζουν ανάλογα το περιεχόμενο της μαρτυρίας του (μόρφωση – επάγγελμα – κοινωνική κατάσταση – ένταξή του σε διάφορες κοινωνικές ομάδες κλπ).

δ. Από το φύλο του ανακρινόμενου.

ε. Από την ηλικία του ανακρινόμενου.

2. Η σωστή ψυχική προσέγγιση του ανακρινόμενου από τον ανακριτή είναι η σημαντικότερη τακτική προκειμένου να εξασφαλιστεί η εμπιστοσύνη μεταξύ τους. Η ανωτέρω τακτική μπορεί να επιτευχθεί με τους παρακάτω τρόπους:

α. Να μη δίδεται η εντύπωση ότι ο ανακριτής ζητά την απολογία ή την καταδίκη του εξεταζομένου.

β. Να αποφεύγεται από τον ανακριτή να φορά στολή αλλά να φέρει πολιτική περιβολή ώστε ο εξεταζόμενος να μην έχει την εικόνα ότι βρίσκεται υπό αστυνομική κράτηση.

γ. Να χρησιμοποιείται η γλώσσα του εξεταζομένου ανάλογα με το μορφωτικό και πνευματικό επίπεδό του χωρίς να χρησιμοποιούνται δικονομικοί όροι.

δ. Ο ανακριτής θα πρέπει να παραμένει καθιστός έχοντας στραμμένη όλη του την προσοχή στη διαδικασία της εξέτασης και να αποφεύγει να δείχνει ανυπομονησία και άγχος.

ε. Ο ανακριτής θα πρέπει να κατέχει τις ακόλουθες αρετές και προσόντα:

• Προσαρμοστικότητα.
• Υπομονή.
• Αυτοπεποίθηση.
• Διακριτικότητα.
• Ισχυρή μνήμη.
• Ικανότητα να αντιλαμβάνεται τη λεπτομέρεια.
• Γνώση της ανθρώπινης φύσης.
• Ικανότητα καλού ακροατή.
• Ικανότητα να υποδύεται ρόλους.
• Προσαρμογή στη λογική του ανακρινομένου.
• Χρήση της επινοητικότητας και της ευφυΐας του. 

στ. Ο ανακριτής θα πρέπει να εξασφαλίζει την «κατ’ ιδίαν» εξέταση δεδομένου ότι η εν λόγω διαδικασία συμβάλλει ουσιαστικά στην ψυχική ισορροπία – ηρεμία του εξεταζομένου αναλόγως την περίπτωση.

3. Η εξασφάλιση της εμπιστοσύνης – της σοβαρότητας καθώς και της κυριαρχίας του ανακριτή έναντι του ανακρινομένου, μπορεί να επιτευχθεί εκτός των ανωτέρω και με τεχνικές «της γλώσσας του σώματος» καθώς και με την επιλογή κατάλληλου περιβάλλοντος χώρου – διακόσμου που θα διεξαχθεί η ανάκριση. Οι κυριότερες εν λόγω τεχνικές παρατίθενται στον ακόλουθο πίνακα:

ΕΙΔΙΚΗ ΤΕΧΝΙΚΗ ΚΑΙ ΚΑΝΟΝΕΣ ΤΟΥ ΑΝΑΚΡΙΤΗ ΜΕ ΤΗ ΓΛΩΣΣΑ ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ
Επαφή με τα μάτια	Διατήρηση της δια του βλέμματος επικοινωνίας. Να κοιτάζουμε, όχι ασκαρδαμυκτί (λοξά και «ύπουλα»). Κατ’ ευθείαν, παρατηρητικό βλέμμα.  Να κοιτάζουμε λίγο τον ανακρινόμενο.
Έκφραση προσώπου	Ελαφρά κάμψη της κεφαλής στα πλάγια, συνδυασμένη με ευκαιριακό επιδοκιμαστικό νεύμα. Φιλικός, ενδιαφερόμενος, συμμετέχων. Ελάχιστα συναισθηματική έκφραση, αμέτοχη. Ελάχιστα φιλικός, όχι χαμογελαστός.
Κινήσεις χεριών – βραχιόνων	Ελάχιστη χρήση, αργές χειρονομίες, όχι σταυρωμένα χέρια. Σκόπιμες, με οικονομία χειρονομίες. Ακινησία, όταν στεκόμαστε.
Κινήσεις κνημών και ποδιών	Όχι τα πόδια το ένα επάνω στο άλλο, σταυροπόδι. Ασύμμετρη διάσταση των ποδιών. Βέβαιη στάση και στα δυο πόδια. Όταν καθόμαστε όχι κινήσεις κνημών – ποδιών.
Απόσταση	Σταδιακή σμίκρυνση της απόστασης κατά τη διάρκεια του διαλόγου, όχι ρίψη του κορμού αιφνίδια προς τα πίσω.
Χώρος (:κατάσταση χώρου)	Αντιμέτωποι, δηλ. ελαφρώς επικλινείς (προς τα πλάγια), να μην καθόμαστε πίσω από αντικείμενα που παρεμβάλλονται (π.χ. με ενδιάμεσο το γραφείο), όχι πίσω από «εμπόδια». Επιλογή επίκαιρων σημείων. Διάταξη των «εμποδίων» ή εκμετάλλευση αυτών των «εμποδίων» – αντικειμένων προς όφελος του κλίματος συζήτησης.
Κινήσεις και στάση του σώματος	Στροφή προς τον ανακρινόμενο, ελάχιστες αλλαγές στην στάση του σώματος. Ασύμμετρη στάση του σώματος. Πλάγια στη θέση του σώματος (κλίση προς τα πλάγια, επικλινής ελαφρώς). Σε καθιστική θέση, κλίση προς τα πίσω του κορμού, στάση ήρεμη, χαλαρή και ασύμμετρη. Σε όρθια θέση, στάση στητή, καμία «αιώρηση».
Γενικά	Αποφυγή ανόητων απασχολήσεων (π.χ. ορνιθοσκαλίσματα, παίξιμο με το στυλό κ.τ.ο). Να δείχνουμε ενδιαφέρον και συμμετοχή. Λίγες, ήσυχες κινήσεις. Καμία ένταση, κανένα δείγμα εκνευρισμού.
Τρόπος ομιλίας	Διακόπτουμε τον ανακρινόμενο μόνο αν αυτό κρίνεται αναγκαίο. Πρέπει να μιλάμε καθαρά και καθοριστικά.

3. ΑΝΙΧΝΕΥΣΗ ΨΕΥΔΟΥΣ – ΕΝΟΧΗΣ

Η ανάκριση είναι μια ιδιαιτέρως πολύπλοκη και πολύπλευρη διαδικασία και ο ανακριτής καλείται να χρησιμοποιήσει όλες τις ικανότητές του εντός των ορίων του νόμου για να αποδείξει την ενοχή, τη συμμετοχή ή την αθωότητα ενός υπόπτου με κύριο στόχο να αποκαλυφθεί ο δράστης του εγκλήματος καθώς επίσης να αντλήσει όλες εκείνες της πληροφορίες και τα στοιχεία που θα βοηθήσουν στην εξιχνίαση της υπόθεσης. Στις περισσότερες περιπτώσεις και κυρίως όταν οι ανακρινόμενοι έχουν συλληφθεί – εντοπιστεί στον τόπο του εγκλήματος, προσπαθούν κατά τη διαδικασία της ανάκρισης να αποπροσανατολίσουν – εξαπατήσουν τον ανακρινόμενο προκειμένου να μην εξαχθούν επιβαρυντικά στοιχεία για εκείνους και παράλληλα να καλύψουν πιθανούς συμμέτοχούς τους. Παρακάτω αναφέρονται μερικές τεχνικές μέσω των οποίων απεικονίζεται η ψυχολογική κατάσταση του εξεταζομένου και δεικνύουν την ορθότητα των λόγων του ως προς την αλήθεια ή την προσπάθειά του απόκρυψης αυτής. Οι ακόλουθες τακτικές βασίζονται στην επιστήμη της εγκληματολογικής ψυχολογίας. 

1. Διαμέσου της προφορικής επικοινωνίας, παρατίθενται κατωτέρω προφορικές ενδείξεις της προσπάθειας εξαπάτησης – αποπροσανατολισμού του ανακριτή από τον ανακρινόμενο:

• Σύντομες απαντήσεις.
• Εξαιρετικά λεπτομερείς απαντήσεις.
• Επανάληψη της ερώτησης.
• Παράφραση της ερώτησης.
• Δισταγμός κατά την απάντηση.
• Προβλήματα μνήμης.
• Επιφυλακτικές απαντήσεις.
• Επίκληση της ειλικρίνειας.
• Επίκληση της θρησκείας.
• Χρησιμοποίηση όρων που «απαλύνουν» την έννοια του αδικήματος.
• Μιλά στο τρίτο πρόσωπο.
• Υπερβολική ευγένεια ή ευερεθιστικότητα.
• Σύντομος θυμός.
• Προκαταβολική δήλωση αθωότητας.
• Παραγλωσσολογική (ειδικές εκφορές ήχου, σπάσιμο φωνής, κόμπιασμα κ.λ.π.).

2. Γενικά με τη «γλώσσα του σώματος» ως κατωτέρω:

ΕΚΦΡΑΣΗ	ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ΕΡΜΗΝΕΙΑΣ
ΚΙΝΗΣΕΙΣ ΒΡΑΧΙΟΝΩΝ ΚΑΙ ΧΕΡΙΩΝ
Δάγκωμα των δακτύλων	Αμηχανία ή μεγάλη αυτοσυγκέντρωση
Τρίψιμο των άκρων των δακτύλων μεταξύ των	Συναίσθημα υπεροχής
Ένωση των άκρων των δακτύλων	Ακρίβεια, επιθυμία για λεκτική ακρίβεια
Δείξη (υπό) με το δάκτυλο και δήλωση λέγοντας: «Εσείς είστε…»	Οργίλος, επιθετικός
Χτύπημα με το δάκτυλο	Νευρικός, επιθυμών να μιλήσει ο άλλος ουσιαστικά
Δάκτυλο στο στόμα (σύντομα)	Αμήχανος, ανασφαλής
Δάκτυλο στο στόμα (για πολύ)	Σκεπτικός
Ύψωση δακτύλου	Απειλητικός, διδακτικός
Δάκτυλο προς την κατεύθυνση του ανακρινόμενου	Αυθεντία, επιθυμία να λαμβάνονται υπ’ όψιν οι υποδείξεις, υπογράμμιση της δικής του άποψης
Τρίψιμο χεριών	Προκαταρκτική χαρά, αυτοϊκανοποιημένος, αυτάρεσκος
Χέρια σταυρωμένα στο στήθος	Άνεργος – άπρακτος, αναποφάσιστος
Ελαφρή ανύψωση χεριών (σύντομα)	Επιθυμία να ομιλήσει, χειρονομία διακοπής
Χέρια περιπλεγμένα, ζυμώνοντας	Επιθυμία για πιστοποίηση, εσωτερικές εντάσεις
Οι παλάμες προς τα πάνω, ύψωση του στήθους	Παράκληση για συμφωνία, ειλικρίνεια, παρρησία, εξωστρέφεια
Οι παλάμες προς τα κάτω, ύψωση του στήθους	Παραινετικός, συνετός, ελεγκτικός, προειδοποιητικός
Οι παλάμες προς τα εμπρός, μπροστά από το στήθος	Αποκρουστικός – αρνητικός, ανταποδοτικός, υποδεικνύων
Οι παλάμες προς τα πίσω, προ του στήθους	Τάση για προσέγγιση κάποιου, συμπάθεια
Οι παλάμες προς τα πλάγια, ανύψωση του στήθους	Επιθυμία για μείωση της απόστασης, εξορκισμός κάποιου
Ύψωση χεριού (χτύπημα της παλάμης με την κώχη του χεριού)	Επιθυμία εξαναγκασμού λύσης προβλήματος, επιθετικός
Σχηματισμός κεκλιμένης στέγης με τα χέρια	Υπεροπτικός, έτοιμος να αποκρούσει και να μη δεχθεί αντιρρήσεις, αυθάδης
Χέρι στο στόμα (ομιλών)	Αμήχανος, ανασφαλής
Χέρι στο στόμα (μετά την ομιλία)	Επιθυμία να ανακαλέσει κάτι που είπε
Επαφή δείκτη και αντίχειρα	Συλλογιστικότητα, ευχή για ακριβή έκφραση
Χαλαρό πλέξιμο των χεριών γύρω από τις κνήμες	Ματαίωση, αναποφασιστικότητα
Χέρι στη μύτη, στην άκρη της	Αμήχανος, ανασφαλής
Χέρι στη μύτη	Διστακτικός, σκεπτικός
Τρίψιμο κεφαλής – αυχένα	Εσωτερική ένταση
Άγγιγμα στο μέτωπο	Συναίσθημα υπερπροσπάθειας και υπερκόπωσης
Χάιδεμα, συχνά με τα δύο χέρια, των μαλλιών	Αυτάρεσκος, κενόδοξος
Τρίψιμο στο σαγόνι	Συνετός, ευχαριστημένος
Χέρι στην τσέπη του γιλέκου και ο αντίχειρας να προεξέχει	Χειρονομία αυθεντίας και αυθεντικότητας
Χτύπημα – πρόταση γροθιάς στον αέρα	Επιθετικός, θυμωμένος
Τρίψιμο στα μάγουλα	Αποτυχία
Παίξιμο με τα αντικείμενα	Κοφτερή αυτοσυνειδησία, ισχυρή αυτοπεποίθηση
Περι-σφίξιμο της κώχης του τραπεζιού	Αξίωση κατοχής
Βίαιη αφαίρεση των γυαλιών	Όχι σύμφωνος, νευρικός
Τακτοποίηση της ενδυμασίας	Καμία συμφωνία με τον συνομιλητή, τετριμμένα επιχειρήματα
Κοφτές, γρήγορες χειρονομίες	Ανήσυχος, νευρικός
Αργές χειρονομίες και ανοιχτές κινήσεις βραχιόνων	Χαλαρωμένος, ήσυχος, ήπιος, ισορροπημένος, ασφαλής
Κλειστές κινήσεις των βραχιόνων	Αβέβαιος
Σταυρωμένοι βραχίονες	Άρνηση, κλείσιμο στον εαυτό του (εσωστρέφεια)
ΚΙΝΗΣΕΙΣ ΚΝΗΜΩΝ ΚΑΙ ΠΟΔΙΩΝ
Σταυρωμένα πόδια στον αστράγαλο	Δυσάρεστος, έντρομος
Πόδια γύρω από τα καρεκλοπόδαρα	Ανασφαλής, επιζητών στήριγμα
Αιωρούμενα πόδια	Ανυπόμονος
Πόδια προς τα πίσω, κνήμες σταυρωμένες (πόδια το ένα επάνω στο άλλο) προς την κατεύθυνση των άλλων	Συμπάθεια, θέληση για βοήθεια
Πόδια προς τα πίσω, κνήμες σταυρωμένες (πόδια το ένα επάνω στο άλλο) μακριά από τον άλλο	Άρνηση, αγανάκτηση
ΚΙΝΗΣΗ ΚΑΙ ΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΣΩΜΑΤΟΣ
Στροφή του κορμού	Αποπεμπτικός – απορριπτικός, ελάχιστη συμπάθεια
Στροφή του κορμού προς τα άνω (τέντωμα του κορμού)	Ματαιοδοξία – ευτέλεια, συναίσθημα δύναμης, αποφασιστικότητα
Κίνηση του κορμού προς τα εμπρός, απέναντι του συνομιλητή	Ενδιαφέρον, βούληση διακοπής
Ρίξιμο του κορμού προς τα πίσω	Αδιαφορία, αναμονή, άρνηση, απόκρουση
Στριφογύρισμα κεφαλής, ύψωση ώμων	Εξημμένος, έμφοβος, νευρικός
Βλέμμα προς την οροφή, σταυρωμένα χέρια προ του στήθους	Επιθυμία για διακοπή, θέληση και τάση να φύγει
Ανοιχτά πόδια, όταν κάθεται, χέρια στην κοιλιά	Αδιάφορος
Επικλινής θέση σώματος, κλίση κεφαλής	Ενδιαφέρον, καλή διάθεση
Αλλαγή της θέσης του σώματος εν συνδιασμώ με άσχετες απασχολήσεις (π.χ. ορνιθοσκαλίσματα)	Αρκετά, σημεία και ένδειξη αποπεράτωσης της συζήτησης (κόπωση, εκνευρισμός, ατελέσφορο κλπ)
Αιώρηση με στήριγμα τα πόδια (εμπρός – πίσω το σώμα)	Αυτοασφαλής, αυθάδης – αγενής

Ειδικότερα:

α. Θέση του κεφαλιού

• Γερμένο (αριστερά ή δεξιά): συνεργάσιμος, δείχνει ενδιαφέρον και είναι μάλλον ειλικρινής.
• Προτεταμένο, όχι γυρτό, με το σαγόνι ψηλά: θυμωμένος, επιθετικός, πεισματάρης.
• Με το πηγούνι στο στήθος όχι γυρτός: μελαγχολικός, κατηφής, βαριεστημένος και μάλλον ψεύδεται.

β. Φρύδια

• Και τα δύο σηκωμένα, με το στόμα ανοικτό: έκπληκτος, ειλικρινής.
• Το ένα φρύδι σηκωμένο: σε σύγχυση, σκεπτικός, μάλλον ειλικρινής.
• Συνοφρυωμένα φρύδια και χαμηλωμένα: θυμωμένος, ανήσυχος και συγχυσμένος.

γ. Μάτια

• Διακόπτει την επαφή με τα μάτια (για ένα-δύο δεύτερα): ξαφνική πρόκληση ανησυχίας, ένταση και μάλλον ψεύδεται. Ίσως η επαφή να μην αποκατασταθεί μέχρι την αλλαγή του αντικειμένου της συζήτησης.
• Κοιτάζει προς το ταβάνι και ανοιγοκλείνει τα βλέφαρα νευρικά: είναι στα πρόθυρα της ομολογίας
• Με τις κόρες των ματιών σε πλήρη διαστολή: υψηλός βαθμός συναισθηματικής διέγερσης, μάλλον ψεύδεται.
• Κλειστά μάτια: προσπάθεια πνευματικής απομάκρυνσης, μάλλον ψεύδεται.
• Λοξό βλέμμα: ένταση, έλλειψη εμπιστοσύνης.
• Έντονο ανοιγοκλείσιμο των ματιών: συνεπάγεται αφυδάτωση των ματιών, νευρικός, μάλλον ψεύδεται.

δ. Στόμα

• Με χαμόγελο: είναι η πλέον παραπλανητική έκφραση. Οι περισσότεροι ψεύτες χαμογελούν για να καλύψουν τη δυσάρεστη ατμόσφαιρα. Όταν όμως μείνουν μόνοι τους, οι περισσότεροι ψευδόμενοι σταματούν να χαμογελούν και εκδηλώνουν ένταση και ανησυχία, ενώ τα ειλικρινή άτομα διατηρούν το «χαμόγελο της Τζοκόντα» και είναι χαρούμενοι.
• Πραγματικό χαμόγελο: συνήθως φαίνεται και η άνω και η κάτω οδοντοστοιχία, τα μάγουλα σηκώνονται και δημιουργούνται ρυτίδες γύρω από τα μάτια, μάλλον ειλικρινής.
• Προσποιητό χαμόγελο: συνήθως φαίνεται μόνο η άνω οδοντοστοιχία.
• «Καταπίνει» τα χείλη: νιώθει ότι είναι έτοιμος να ομολογήσει «καταπίνοντας» τα χείλη του, προσπαθεί να το αποτρέψει.
• Στεγνό στόμιο: πολύ νευρικός, μάλλον ψεύδεται.

ε. Ώμος

• «Πεσμένοι» ώμοι: μελαγχολικός, μάλλον ψεύδεται.
• Με κλίση προς τα εμπρός: ένταση.
• Με κλίση προς τα πίσω και ευθείς: σε εγρήγορση, υπερήφανος, μάλλον ειλικρινής.

στ. Αγκώνες

• Μακριά από το σώμα: χαλαρωμένος, μάλλον ειλικρινής.
• Κοντά στο σώμα: ένταση, ανησυχία, μάλλον ψεύδεται.

ζ. Χέρια

• Με τα χέρια του καλύπτει και τα δυο του μάτια: προσπάθεια πνευματικής απομάκρυνσης, μάλλον ψεύδεται.
• Με τα χέρια πάνω στο στόμα του: δεν θέλει να μιλήσει, μάλλον ψεύδεται.
• Με το χέρι στο πηγούνι: βαθιά σκέψη, μάλλον ειλικρινής.
• Ο αντίχειρας και ο δείκτης σχηματίζουν «L», δηλαδή ορθή γωνία κάτω από το πηγούνι. Το πηγούνι ακουμπά στον αντίχειρα: ανταγωνιστικός.
• Αγγίζει ή τρίβει τη μύτη του καθώς μιλάει: μάλλον ψεύδεται.
• Χτενίζει τα μαλλιά του με τα δάκτυλα ανοιχτά: ανήσυχος και αναποφάσιστος.
• Ξύνει το πάνω ή το πίσω μέρος του κεφαλιού: συγχυσμένος.
• Χτυπάει το μέτωπό του με την  παλάμη ανοιχτή: ξαφνικά θυμήθηκε κάτι.
• Κρατάει το πίσω μέρος του κεφαλιού του με τα δύο χέρια: με αυτοπεποίθηση, μάλλον ειλικρινής.
• Γυναίκα, κάνει μπούκλες τα μαλλιά της: μάλλον ψεύδεται.
• Γυναίκα, κρατάει το χέρι της ανοιχτό πάνω στο στήθος της αμυντικά: ψεύδεται.
• Δείχνει ή χτυπάει τα δάκτυλά της πάνω στο στήθος της: μάλλον ειλικρινής.
• Κρατάει τα χέρια του σφιχτά, σταυρωμένα πάνω στο στήθος: με αυτοπεποίθηση, αμυντική στάση, μη συνεργάσιμος, μάλλον ψεύδεται.
• Τραβάει κλωστές από τα ρούχα του: ένταση, μάλλον ψεύδεται.
• Καθαρίζει τα χέρια του πάνω στα ρούχα του από υπερβολική εφίδρωση: μεγάλη ένταση, μάλλον ψεύδεται.
• Τα χέρια σχηματίζουν γροθιά: ανταγωνιστικός, προκλητικός.
• Τα χέρια σφιχτά ενωμένα μπροστά από το σώμα: μεγάλος φόβος, απόκρυψη στοιχείων – πληροφοριών, μάλλον ψεύδεται.
• Τα χέρια ακουμπούν στα πόδια, το κεφάλι γέρνει μπροστά: θα ομολογήσει.
• Σταυρωμένα δάχτυλα: αμυντική στάση, μάλλον ψεύδεται.
• Εκθέτει τις παλάμες του: συνεργάσιμος, ειλικρινής, θεωρεί τον εξεταστή φίλο του.
• Χτυπάει τα δάχτυλά του: θυμήθηκε κάτι, μάλλον ειλικρινής.

Γενικά, ένα άτομο με αυτοπεποίθηση, σίγουρο για τον εαυτό του, χρησιμοποιεί με άνεση τα χέρια του για να δώσει έμφαση στα λόγια του και αποφεύγει να αγγίζει το πρόσωπο ή το κεφάλι του, χειρονομίες που προδίδουν αβεβαιότητα.

η. Πόδια (γάμπες)

• Σταυρωμένα πόδια: αμυντική στάση, μάλλον ψεύδεται.
• Κουνάει τα πόδια του κάτω από την καρέκλα: ένταση, μάλλον ψεύδεται.
• Κουνάει τα πόδια του προς τα εμπρός: χαλαρωμένος, μάλλον ειλικρινής.
• Το ένα πόδι «κρυμμένο» (χωμένο) κάτω από το άλλο: δειλός, μάλλον ειλικρινής.

Ο ανακριτής θα πρέπει να είναι σε θέση να αντιλαμβάνεται τη γενική εικόνα του εξεταζόμενου πριν την έναρξη της διαδικασίας, ώστε να προετοιμαστεί για την τακτική και το σχεδιασμό που θα ακολουθήσει. Η γενική εικόνα του εξεταζόμενου μπορεί να διακριθεί από τα ακόλουθα χαρακτηριστικά:

• Κοκκίνισμα του προσώπου του.
• Επιτάχυνση της αναπνοής του.
• Έντονο καρδιοχτύπι (ταχυπαλμία).
• Εφίδρωση.
• Αμήχανες κινήσεις.

3. Λοιπά μέσα προς τον έλεγχο αλήθειας.

Αναφέρονται ακολούθως λοιπά μέσα και μέθοδοι για τον έλεγχο αλήθειας σε ανακρινόμενους – υπόπτους – κατηγορούμενους:

• Ποινικοδικονομικά μέσα της αλήθειας.

α. Η όρκιση του κατηγορουμένου.

β. Η όρκιση τρίτων προσώπων.

γ. Η απειλή ποινικών κυρώσεων.

• Ιατροχημικά μέσα προς τον έλεγχο της αλήθειας.

α. Ναρκοψυχανάλυση.

β. Χημική ψυχανάλυση (Ορός Αλήθειας).

γ. Φαρμακοδυναμική ψυχανάλυση.

δ. Χρησιμοποίηση πολυγράφων.

Η μέθοδος με ιατροχημικά μέσα είναι αμφιλεγόμενη από την εθνική νομοθεσία.

• Φυσικός εξαναγκασμός σε κατάθεση της αλήθειας.

α. Χρησιμοποίηση βασανιστηρίων (ανάκριση 3^ου βαθμού).

β. Υπνωτισμός.

Ο φυσικός εξαναγκασμός δεν υιοθετείται ως μέσο από την εθνική νομοθεσία.

3. ΛΟΙΠΕΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ ΚΑΙ ΜΕΣΑ ΠΡΟΣ ΥΠΟΒΟΗΘΗΣΗ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ ΤΗΣ ΑΝΑΚΡΙΣΗΣ

1. Η εξακρίβωση της ταυτότητας του δράστη – υπόπτου – ανακρινόμενου.

Για την εξακρίβωση της ταυτότητας παρατίθενται οι ακόλουθες μέθοδοι:

• Ανθρωποκεντρική μέθοδος.

Βασίζεται στη μέτρηση των ανθρωπίνων χαρακτηριστικών και ανθρωπολογικών – ανατομικών στοιχείων (σχήμα μύτης, οστά, χρώμα οφθαλμών, επίκτητα χαρακτηριστικά κ.λ.π.)

• Φωτογραφική μέθοδος.

Βασίζεται στη δυνατότητα φωτογράφησης προσώπων σε όλες τις οπτικές γωνίες (ανφάς, προφίλ κ.λ.π)

• Δακτυλοσκοπική μέθοδος – Παλαμοδακτυλοσκοπία.

Βασίζεται στη λήψη δακτυλικών και παλαμικών αποτυπωμάτων.

3. Μέθοδοι μέσω των οποίων εξάγονται αποδεικτικά στοιχεία και βασικές πληροφορίες για τη εξιχνίαση υπόθεσης.

• Ανακριτική διείσδυση.

Ως ανακριτική διείσδυση νοείται η περίπτωση εκείνη κατά την οποία ελεγκτικό όργανο με εντολή του Προϊσταμένου του και με σκοπό την αποκάλυψη ή σύλληψη προσώπου που έχει διαπράξει έγκλημα, διεισδύει σε εγκληματικές οργανώσεις ή εμφανίζεται ως υποψήφιος αγοραστής ή μεταφορέας ή εν γένει ενδιαφερόμενος για τη διακίνηση, φύλαξη ή διάθεση αντικειμένων εγκληματικής δράσης.

• Οι ελεγχόμενες μεταφορές.

Ως ελεγχόμενες μεταφορές νοείται η ειδική εκείνη μέθοδος, κατά την οποία επιτρέπεται στα αστυνομικά και ανακριτικά όργανα ελέγχου, όταν διαπιστώσουν ότι γίνεται μεταφορά αντικειμένων συγκεκριμένης εγκληματικής δραστηριότητας (π.χ. ναρκωτικών ουσιών, όπλων, πλαστών νομισμάτων κ.λ.π.), να μην κινήσουν αμέσως δίωξη και να μην παρέμβουν αλλά να παρακολουθήσουν όσο γίνεται πληρέστερα και διακριτικά τις κινήσεις των μεταφορέων (τόπος εκκίνησης της μεταφοράς, σημείο εισόδου στη χώρα, πορεία της μεταφοράς, αποθηκευτικοί χώροι, κ.λ.π.), έτσι ώστε να γίνει δυνατή η εξάρθρωση της εγκληματικής οργάνωση στο σύνολό της.

Η ανωτέρω διαδικασία απαιτεί εισαγγελική συναίνεση.

• Η άρση του απορρήτου των ανταποκρίσεων και της επικοινωνίας.

Η ανωτέρω διαδικασία διενεργείται για διακρίβωση ιδιαίτερα σοβαρών εγκλημάτων ενώ απαιτείται εισαγγελική άδεια.

• Η καταγραφή της δραστηριότητας ατόμων ή γεγονότων.

Η ανωτέρω διαδικασία διενεργείται σε δημόσιο χώρο, δηλαδή σε χώρο που δεν προστατεύεται από το άσυλο της κατοικίας με συσκευές καταγραφής ήχου ή εικόνας ή με άλλα παρόμοια ειδικά τεχνικά μέσα.

• Η παρακολούθηση και η συλλογή – καταγραφή κινήσεων υπόπτων οχημάτων ή ατόμων.

3. Συλλογή ενδείξεων και πειστηρίων.

Ως ενδείξεις θεωρούνται γεγονότα ή καταστάσεις που, εξαιτίας των ειδικών συνθηκών κάτω από τις οποίες συνέβησαν ή διαμορφώθηκαν, αποκτούν ειδική σημασία για την ανάκριση του εγκλήματος (βεβαίωση της τέλεσής του – εξακρίβωση της ταυτότητας του δράστη του).

Οι ενδείξεις είναι αποδεικτικό μέσο που τείνει σε έμμεση απόδειξη ανάλογα με τη στοιχειοθέτηση του εγκλήματος και τα πραγματικά περιστατικά που συμβαίνει αυτό. Οι ενδείξεις διακρίνονται σε:

• Προσωπικές ενδείξεις.

α. Η ύπαρξη κινήτρου που πιθανολογεί την τέλεση του εγκλήματος μεταξύ δράστη και θύματος λόγω έχθρας, φθόνου, φόβου, συμφέροντος, φιλονικίας κ.λ.π.

β. Η συσχέτιση του κατηγορουμένου προς την τέλεση του εγκλήματος (χρονικά και τοπικά).

γ. Η ανυπαρξία «άλλοθι» (alibi).

    Η αδυναμία να αποδειχθεί ότι ο ύποπτος βρισκόταν κάπου αλλού κατά τον κρίσιμο χρόνο.

• Πραγματικές ενδείξεις.

Οι πραγματικές ενδείξεις διακρίνονται σε τρεις κατηγορίες: Τα ίχνη, τα διαγνωστικά σημεία και τα πειστήρια.

α. Ίχνη ονομάζονται τα οποιασδήποτε φύσης σημάδια ή ύλες που προκλήθηκαν ή καταλείφθηκαν είτε από το δράστη, είτε από το θύμα, πριν ή και κατά τη διάρκεια της τέλεσης του εγκλήματος. Τέτοια σημάδια είναι: Δακτυλικά αποτυπώματα, σημάδια από δαγκωνιές – χτυπήματα ή άλλα ιατροδικαστικά ευρήματα στο σώμα του δράστη ή του θύματος, αποτυπώματα ποδιών ή τροχών αυτοκινήτων στο έδαφος, στάχτες, κόκκοι χώματος, κηλίδες αίματος, υπολείμματα φαγητού – ποτού κ.λ.π.

β. Διαγνωστικά σημεία ονομάζονται οι οποιεσδήποτε μεταβολές ή επενέργειες πάνω στη φυσική κατάσταση ή θέση των πραγμάτων στο χώρο τέλεσης του εγκλήματος. Τέτοια σημεία μπορεί να είναι π.χ. η παραβίαση μιας πόρτας με διαρρηκτικά εργαλεία, το ανοιχτό παράθυρο ενός φωταγωγού, μια τρύπα στον τοίχο, η μετάθεση επίπλων κ.λ.π.

γ. Πειστήρια ονομάζονται όλα τα αντικείμενα τα οποία είτε αποτέλεσαν το όπλο του εγκλήματος, είτε χρησιμοποιήθηκαν ως όργανα ή εργαλεία για τη διευκόλυνσή του (π.χ. πυροβόλο όπλο, μαχαίρι, λιθάρι, αντικλείδια, πλαστές σφραγίδες, ξύλινες κατασκευές, ποτήρι με δακτυλικά αποτυπώματα, ρούχο με κηλίδες αίματος, προϊόντα εγκλήματος όπως: κλοπιμαία ή λαθραία αντικείμενα, πλαστά έγγραφα, παραχαραγμένα χαρτονομίσματα κ.λ.π.)

• Τα σημαντικότερα και κυριότερα πειστήρια και ενδείξεις που ύστερα από επιστημονική επεξεργασία αποτελούν αποδείξεις είναι τα παρακάτω:

α. Τα δακτυλικά αποτυπώματα.

β. Τα αποτυπώματα ποδιών.

γ. Τα αποτυπώματα υποδημάτων.

δ. Τα αποτυπώματα τροχών.

ε. Τα αποτυπώματα δοντιών.

στ. Οι τρίχες.

ζ. Το αίμα.

η. Το σάλιο.

θ. Το σπέρμα.

ι. Γενικά οργανικά εκκρίματα.

ια. Η ανάλυση του DNA.

ιβ. Γραπτά πειστήρια που αναλύονται μέσω της δικαστικής και της εγκληματολογικής γραφολογίας.

4. ΓΕΝΙΚΑ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΗΣ ΜΑΡΤΥΡΩΝ

Ανακεφαλαιώνοντας, παραθέτουμε ως ακολούθως τις σημαντικότερες τεχνικές εξέτασης μαρτύρων, που δεν σχετίζονται με το ψυχογράφημα του εξεταζομένου αλλά αποτελούν πάγιες τακτικές ανάκρισης για την απόσπαση αληθινής μαρτυρίας ή ομολογίας και αυτές είναι:

• Η τεχνική για τη δημιουργία αντιφάσεων στις οποίες πέφτει ο εξεταζόμενος κατά τη διάρκεια της μαρτυρικής του κατάθεσης.
• Η εξέταση κατ’ αντιπαράσταση, όταν αυτό κρίνεται αναγκαίο, προκειμένου να διαψευσθεί ένας εκ των δύο εξεταζομένων.
• Η εξέταση χωριστά στην περίπτωση που πρόκειται να εξετασθούν – ανακριθούν πολλά άτομα.
• Η τεχνική της μακρηγορίας – πλατειασμού κατά τη διάρκεια της μαρτυρικής κατάθεσης του εξεταζομένου, προκειμένου να αποδειχθεί αν θυμάται σε δεύτερο χρόνο αυτά που είχε πει αρχικά στη μακροσκελή του κατάθεση.
• Έναρξη συνεχών ερωταπαντήσεων.